Pierwiosnkiem lekarskim interesował się już Karol Darwin, twórca teorii ewolucji. Badając pierwiosnka lekarskiego jako roślinę łąkową, mamy nadzieję nie tylko zdobyć wiedzę o tym gatunku, ale też lepiej poznać biologię gatunków pokrewnych. Wielu z Was słyszało o organizmach modelowych przeważnie wykorzystywanych w badaniach laboratoryjnych, takich jak szczury, muszki owocówki czy drożdże piekarskie. Takim gatunkiem modelowym jest dla nas pierwiosnek lekarski.
Zebrane wspólnie informacje o pierwiosnku lekarskim pozwolą nam zdobyć wiedzę o stanie tej rośliny i innych gatunków łąk i muraw. Dzięki tym danym będziemy w zasobach ocenić wpływ transformacji krajobrazu na pewne ważne aspekty bioróżnorodności. Pierwiosnki mogą na przykład wskazać, czy biotopy, w których rosną, są w dobrym stanie, czy też ich jakość się pogarsza.
Pierwiosnek lekarski to kwiat różnosłupkowy, co oznacza, że możemy spotkać dwa różne typy kwiatów u różnych osobników. Nazywamy je typem S i typem L. Patrząc z góry na typ S, można wyraźnie zobaczyć pięć główek pręcików, natomiast w typie L na zewnątrz widać tylko jedno znamię słupka (patrz zdjęcie). W typie S żeński organ płciowy, czyli słupek, jest krótki i ukryty w koronie kwiatu, męskie organy płciowe (pręciki) zaś są dłuższe i widoczne z góry. W typie L żeński organ płciowy jest długi i widoczny z zewnątrz, natomiast męskie organy płciowe są krótkie i ukryte w koronie.
typ S
Aby doszło do rozmnażania, pyłek pierwiosnków typu L musi zostać przeniesiony na osobniki typu S. Ten mechanizm działa też w drugą stronę: pyłek osobników typu S musi dotrzeć do osobników typu L. W ten sposób roślina chroni się przed samozapyleniem i erozją genetyczną. Ponadto zapylenie krzyżowe pomiędzy różnymi rodzajami kwiatów sprzyja wymianie materiału genetycznego i zwiększa różnorodność genetyczną. Wysoka różnorodność genetyczna ma ogromne znaczenie dla zachowania żywotności i długoterminowej odporności roślin. To oznacza, że również rośliny zwracają uwagę na to, z kim się wiążą! Więcej o różnorodności genetycznej możesz dowiedzieć się tutaj.
Przenoszenie pyłku pomiędzy dwoma typami kwiatów jest możliwe jedynie dzięki owadom zapylającym, odgrywającym rolę pośredników w tym skomplikowanym „aranżowanym małżeństwie”. Aby zapewnić dobrostan roślin, musimy też dbać o owady zapylające – o dzikie pszczoły i pszczoły miodne, trzmiele, motyle i o innych nieocenionych, małych pomocników roślin.
W populacji pierwiosnków liczba osobników typu S i typu L jest zazwyczaj podobna, tj. jest ich mniej więcej po połowie. Brak równowagi pod tym względem zmniejsza możliwość znalezienia odpowiedniego partnera, co ma negatywny wpływ na zapylenie i wymianę materiału genetycznego. W efekcie zmniejsza to długoterminową trwałość populacji.
Preferowane siedliska pierwiosnków, czyli tradycyjnie użytkowane łąki i pastwiska, są coraz rzadsze we współczesnym krajobrazie. Zanikanie użytków zielonych powoduje spadek liczebności populacji wielu występujących tutaj gatunków. Znaczne zmniejszenie się populacji pierwiosnków może zaburzyć równowagę pomiędzy występowaniem osobników typu L i S, czasem do tego stopnia, że jeden z typów całkowicie zanika na danym stanowisku. Właśnie temu chcemy się przyjrzeć – możliwym wahaniom równowagi pomiędzy występowaniem osobników typu S i L, spowodowanym przekształceniami krajobrazu – i do tego potrzebujemy Twojej pomocy.
Jak rozpoznać pierwiosnka?
Pierwiosnek lekarski (Primula veris) kwitnie wiosną. Jest to roślina wieloletnia, co oznacza, że ta sama roślina rośnie i kwitnie w tym samym miejscu przez wiele lat. Gatunki, które można pomylić z pierwiosnkiem lekarskim, to pierwiosnek wyniosły (Primula elatior) i pierwiosnek bezłodygowy (Primula vulgaris). Gatunki pierwiosnków mogą też krzyżować się ze sobą. Zanim odnotujesz obserwację, upewnij się, że znalazłeś pierwiosnka lekarskiego!
Jak wygląda pierwiosnek lekarski?
Pierwiosnek lekarski jest rośliną zielną osiągającą wysokość 10–30 cm. Ma zielone podłużne liście, osiągające 20 cm długości. Jedna roślina może wykształcać wiele łodyg. Na szczycie łodygi znajduje się kwiatostan, składający się z 5-16 dzwonkowatych intensywnie żółtych kwiatów z pomarańczowymi plamkami, które zazwyczaj zwrócone są w jednym kierunku.
Jak odróżnić pierwiosnka lekarskiego od podobnych gatunków?
W porównaniu do pierwiosnka wyniosłego, kwiaty pierwiosnka lekarskiego są mniejsze, jaskrawożółte i mają widoczne, pomarańczowe plamki wewnątrz kwiatu. Kwiaty pierwiosnka wyniosłego są zazwyczaj większe i bladożółte. Kwiaty pierwiosnka lekarskiego mają kształt dzwonków, natomiast kwiaty pierwiosnka wyniosłego są bardziej otwarte. Pierwiosnek bezłodygowy ma krótkie łodygi, a jego kwiaty są bladożółte lub nawet białe. Różne odmiany pierwiosnków są powszechnie uprawiane w ogródkach przydomowych, skąd mogą łatwo przenosić się na tereny dzikie. Mogą mieć kwiaty w różnych kolorach: fioletowe, czerwone, pomarańczowe i różowe. Występujące w naturze pierwiosnki lekarskie mają wyłącznie jaskrawożółte kwiaty.
Pierwiosnek lekarski to jeden z pierwszych zwiastunów wiosny. W zależności od regionu i pogody zaczyna kwitnąć z początkiem maja i kwitnie przez kilka tygodni. W chłodniejszym klimacie kwitnienie może następować później i trwać nawet do połowy czerwca. Z kolei w cieplejszych regionach pierwiosnki kwitną już w kwietniu.
Gdzie rośnie pierwiosnek lekarski?
Pierwiosnek lekarski jest w Europie rośliną dość pospolitą, posiadającą status gatunku najmniejszej troski na Polskiej Czerwonej Liście Roślin. Jednak w wyniku utraty siedlisk nie radzi już sobie tak dobrze jak dawniej. Pierwiosnek lekarski preferuje suchą lub umiarkowanie wilgotną, zasobną w węglan wapnia glebę. Znaleźć go można jednak również na kwaśniejszym podłożu. Preferuje nasłonecznione miejsca. Pierwiosnki lekarskie rosną najczęściej na skrajach lasów, przy drogach i na suchych murawach, rzadziej na łąkach, pastwiskach i w parkach.
Co zrobić, gdy obserwowany kwiat nie wygląda jak żaden z kwiatów osobnika typu L lub S?Chociaż zdarza się to bardzo rzadko, to można znaleźć również takie rośliny, które nie są osobnikami typu -S, ani osobnikami typu -L. Są to tzw. typy pośrednie, gdzie słupek i pylniki są tej samej długości - nazywamy je wówczas homostylami. Osobniki takie mogą indywidualnie ewoluować podczas mutacji i wszystkie kwiaty tej samej rośliny powinny wyglądać tak samo. Jeśli zdarzy ci się znaleźć takie rośliny, możesz pominąć ich liczenie do obserwacji, ale daj nam o tym znać! Możesz dodać komentarz do formularza obserwacyjnego i dodać zdjęcie takiego kwiatu, ale będziemy również bardzo wdzięczni jeśli wyślesz nam e-mail (na adres: info@cowslip.science) ze zdjęciem i dokładną lokalizacją, w której kwiat został znaleziony. Będzie to dla nas bardzo przydatne. W ten sposób będziemy mogli pozyskać próbki liści do analiz genetycznych lub poprosimy Cię o przesłanie do nas materiału do badań. Zgłaszając takie wyniki, możesz pomóc nam zrozumieć heterostylię na zupełnie innym poziomie.